Jak się
dzielić otwartymi zasobami edukacyjnymi

W przypadku wielu grantów publicznych publikacja na CC stanowi wymóg lub decyduje o dodatkowych punktach podczas oceny wniosku. W przypadku funduszy europejskich (np. środków na działania edukacyjne Erasmus+) taki wymóg to już w zasadzie standard, w Polsce stosują go również niektóre ministerstwa i prywatni grantodawcy. Wybór licencji może być podyktowany również tym, jaki sygnał chcemy wysłać społeczności, która nas wspiera. Na przykład w przypadku działań współfinansowanych przez społeczność za pomocą crowdfundingu publikowanie na licencjach CC jest sposobem na zaangażowanie odbiorców i zagwarantowanie im, że dzięki ich inwestycja w nasz projekt, będzie on należeć również do nich. To, jaki efekt chcesz osiągnąć i kto ma korzystać z twojego produktu czy materiałów, również ma ogromne znaczenie. Twoi odbiorcy niekoniecznie muszą rozpoznawać mechanizmy prawne, takie jak licencje CC, a równocześnie potencjalnie mogą na nich sporo skorzystać. Warto wówczas zadbać o jasną informację nie tylko o licencjach, ale o tym, co one oznaczają praktycznie, a ponadto publikować takie formaty, które będą łatwe do przerobienia, tłumaczenia i adaptacji. Każde dodatkowe (poza samym darmowym opublikowaniem) ułatwienie dla odbiorców podnosi szanse na to, że polubią twój materiał, będą się nim dzielić i polecać go dalej.

Uznanie autorstwa oznacza, że wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne pod warunkiem, że zostanie przywołane nazwisko autora pierwowzoru.

Użycie niekomercyjne oznacza, że wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie, ale nie można czerpać z tego tytułu korzyści finansowych.

Ten warunek oznacza, że wolno rozprowadzać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.

Ten warunek oznacza, że wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać utwór jedynie w jego oryginalnej postaci. Tworzenie utworów zależnych nie jest dozwolone.

Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie pod warunkiem oznaczenia autorstwa. Jest to licencja gwarantująca najszersze swobody licencjobiorcy. Takiej licencji używają m.in. Muzeum Historii Polski dla własnych publikacji oraz w konkursie Patriotyzm Jutra, Fundacja Orange, wiele programów unijnych i Bank Światowy.

Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu, jeśli na utwory zależne będzie udzielona taka sama licencja. Jest to licencja używana przez Wikipedię i wszystkie jej siostrzane projekty.

Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawienie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych. Warunek ten nie obejmuje jednak utworów zależnych (mogą zostać objęte inną licencją, np. zezwalającą na komercyjne użycie).

Ta licencja zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu zarówno w celach komercyjnych i niekomercyjnych, pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (nietworzenia utworów zależnych).

Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz jeśli utwory zależne będą objęte tą samą licencją. Tej licencji często używają komercyjni artyści, np. zespół Nine Inch Nails do publikacji swojego bestsellerowego albumu Ghosts I-IV.

Licencja ta zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (czyli nietworzenia utworów zależnych). Jest to najbardziej restrykcyjna z licencji. Używa jej dla swoich stron i publikacji Open Society Foundation.

Właściwie nie jest to licencja, a mechanizm oświadczenia o przekazaniu utworu do domeny publicznej, przy zrzeczeniu się wykonywania wszelkich praw do utworu wynikających z prawa autorskiego, włączając w to wszelkie prawa powiązane i prawa pokrewne, w zakresie dozwolonym przez prawo, na obszarze całego świata. Takie oznaczenie można spotkać m.in. na zdjęciach w serwisach Unsplash, Pexels i Pixabay.

Domena publiczna, wolne licencje (CC-BY, CC-BY-SA i adekwatne)
Pełna otwartość/wolna publikacja – dostępna bezpłatnie wraz z gwarancją pełnego prawa do wykorzystania, kopiowania, dystrybuowania, przerabiania, itp.

Licencje CC z warunkami NC i/lub analogiczne
Publikacja częściowo otwarta – dostępna bezpłatnie z możliwością ponownego wykorzytsania, ale ograniczona warunkami typy niekomercyjnego, bez utworów zależnych.

Open Access/Wszystkie prawa zastrzeżone
Publikacja Open Access – publikacja dostępna na stronie internetowej bez kontroli dostępu, ale bez zagwarantowania swobód wykorzystania treści – czyli na zasadzie „pełne prawa zastrzeżone”.

Wszystkie prawa zastrzeżone + limity dostępu – logowanie, rejestracja, wniesione opłaty, systemy zabezpieczeń DRM
Publikacja zamknięta – tradycyjna (płatny druk) lub elektroniczna, ale objęta kontrolą dostępu do treści; wymaga logowania, rejestracji wniesienia opłaty, często z zastosowaniem systemu DRM.

Licencji CC jest tak wiele, ponieważ od początku starano się znaleźć rozwiązania dostosowane do różnych potrzeb twórców i użytkowników zasobów, od edukatorów po artystów i firmy. Zapewne definicje licencji mogą wydawać się skomplikowane osobom, które stykają się z nimi po raz pierwszy. W takiej sytuacji pomocą może służyć wskazówka, że dla materiałów edukacyjnych najczęściej używane są (i rekomendowane) tylko dwie wolne licencje, czyli Creative Commons Uznanie autorstwa i Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach.

Odpowiedzialności za naruszenie warunków licencji można dochodzić na drodze cywilnej, tak samo jak innych naruszeń. Większość dotychczasowych spraw o naruszenie licencji udawało się rozwiązać polubownie. Zwykle wystarczy zlokalizować osobę odpowiedzialną i skontaktować się z nią, prosząc o poprawne oznaczenie lub usunięcie kopii utworu.

Wielu autorów nie zarabia bezpośrednio na swoich materiałach, a jedynie na tym, co dzięki nim mogą zrobić (np. otrzymają zlecenie na napisanie innych materiałów na zamówienie lub przeprowadzenie szkolenia itp.). Jeśli naszym celem jest nie tylko promocja, ale również to, by nasze materiały były wykorzystywane przez innych nauczycieli, a oni udostępniali nam swoje lub doskonalili nasze, wolne licencje są najefektywniejszym rozwiązaniem. Wybór wolnej licencji pozwala również na to, by nasze materiały w łatwy sposób mogły być wykorzystywane w większych projektach np. e-podręczników Cyfrowa Szkoła..