Jeśli chcesz, aby twoje materiały były w pełni dostępne dla innych nauczycieli/nauczycielek oraz uczniów/uczennic, musisz pamiętać o odpowiedniej licencji. My proponujemy korzystanie z wolnych licencji tj. Creative Commons Uznanie autorstwa (CC BY) oraz Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach (CC BY-SA). Obie gwarantują możliwość wykorzystywania materiałów, np. wszystkich zasobów Wikimedia Commons oraz Wikipedii (przy odpowiednim oznaczeniu) oraz zapewniają, że autorskie elementy czy całość materiału będzie można wykorzystać w kolejnych projektach.
Aby twój materiał był w pełni otwarty, musisz pamiętać, by wykorzystywał wyłącznie autorskie materiały, które opublikujesz na otwartej licencji oraz materiały już objęte takimi licencjami. W sieci jest mnóstwo materiałów, które możesz wykorzystać. Piszemy o nich we wcześniejszych rozdziałach. Poniżej prezentujemy kilka serwisów, w których możesz opublikować swoje zasoby i oznaczyć je licencjami CC. Serwisy te jednocześnie zawierają wiele ciekawych otwartych zasobów.
Jeśli nie wiesz, jak rozpocząć tworzenie swojego zasobu i chciałbyś/chciałabyś zacząć swoją pracę, wychodząc od problemu lub potrzeby, a nie od narzędzia, polecamy formatkę stworzoną specjalnie do tych celów OZE CANVA.
nigdy nie używaj grafik do przedstawiania tekstów (np. nie zamieszczaj zdjęć tekstu zamiast prawdziwego tekstu na stronie WWW). To bardzo ważne, gdyż oprogramowanie asystujące nie jest w stanie takiego tekstu odczytać.
Infografiki to wizualne reprezentacje informacji, danych lub wiedzy tworzone po to, by przedstawić skomplikowane treści w przystępny i przejrzysty sposób.
Zwróć szczególną uwagę na:
Zastanów się, jak i do czego twoja infografika ma być wykorzystywana (w druku, w sieci, do dzielenia się w mediach społecznościowych, do wieszania jako plakat). Dobierz format do sposobu użycia, jaki planujesz
Dodatkowe narzędzia do projektowania materiałów graficznych
Tworząc wideo, w którym korzystamy z cudzych materiałów na licencjach CC, musimy pamiętać o takim ich oznaczeniu, żeby było dobrze widoczne i dostępne, niezależnie od tego, jak i gdzie ktoś skorzysta z wideo. Najlepiej informacje takie zawrzeć w napisach końcowych do filmu oraz w metadanych pliku (pliki muzyczne i wideo w edycji ich właściwości pozwalają na dopisanie tego typu informacji). Choć najczęściej nasze wideo publikujemy w serwisach typu YouTube, oznaczenie użytych materiałów w opisie pod filmem nie będzie wystarczające. Jeśli ktoś zobaczy film umieszczony poza danym serwisem (embedowany) lub pobierze go na dysk, straci możliwość zapoznania się z informacjami o licencji.
Podobnie należy oznaczać licencję CC do naszego materiału. Najlepiej informację tę zawrzeć w samym filmie oraz w jego metadanych. W ten sposób oznaczenie licencji będzie niezależne od tego, w jakim serwisie znajdzie się nasz plik.
Zwróć szczególną uwagę na:
dodanie napisów (jeśli to możliwe); możesz też streścić nagranie w tekście głównym publikacji.
Aby przygotować scenariusz lekcji, który bez problemu będzie można udostępnić innym, należy pamiętać o paru prostych zasadach. W rozdziale dotyczącym wyboru licencji dowiedziałeś/dowiedziałaś się, jak zabrać się za pracę od strony prawnoautorskiej. Tutaj podpowiadamy, z jakich narzędzi możesz skorzystać, aby lekcja była atrakcyjna, otwarta i dostępna, a przy okazji, żeby jej przygotowanie było przyjemne i przynosiło satysfakcję.
Na początek pomyśl, czy chcesz materiał przygotować sam/sama? Może ktoś z twoich znajomych już zajmował się tym tematem i podzieli się z tobą swoją pracą? A może ktoś chce się zająć dokładnie tym samym? Zawsze warto zapytać, bo praca w grupie jest zazwyczaj przyjemniejsza, bardziej kreatywna i motywująca.
Zwróć szczególną uwagę na:
Tworząc materiały, możesz swobodnie korzystać z narzędzi opisanych powyżej w naszym Przewodniku. Mamy też parę konkretnych wskazówek dotyczących scenariusza lekcji.
W samym scenariuszu możesz uzwględnić listę narzędzi, która pomoże Ci przeprowadzić efektywnie lekcję. Poniżej znajdziesz listę polecanych przez nas aplikacji.
Szukasz dalszych inspiracji? Zajrzyj na stronę przygotowaną przez praktyczki: czasnaapp.weebly.com.
Umieszczając scenariusz lekcji jako otwarty zasób w internecie, pamiętaj, aby uzgodnić licencje wszystkich jego elementów. W widocznym miejscu umieść wybraną licencję (CC BY lub CC BY-SA). Proponujemy zrobić to przy pomocy strony Creative Commons Polska koniecznie też podpisz siebie i podaj wszystkie źródła, z których korzystałaś/korzystałeś. Gotowy scenariusz możesz umieścić na swojej stronie, stronie szkoły, wspólnym dysku Google szkoły.
Tworząc materiały, możesz swobodnie korzystać z materiałów opisanych w Przewodniku powyżej. Mamy jednak parę konkretnych wskazówek dotyczących opracowania prezentacji.
Jeżeli nie masz pewności, czy i jak możesz wykorzystać wyszukane zdjęcie w swojej prezentacji i czy jest ono chronione prawem autorskim, zawsze bezpieczniej założyć, że wszystkie prawa do niego są zastrzeżone. Co robić w takiej sytuacji? Czy musisz samodzielnie wykonać grafikę, zdjęcie czy rysunek? Możesz, ale na szczęście nie musisz! Na ratunek przychodzą otwarte zasoby :-) Dzięki nim sytuacja nie jest bez wyjścia.
Jak opisać wykorzystane grafiki i zdjęcia w swojej prezentacji?
Jeśli wykorzystujesz otwarte zasoby graficzne i zdjęcia w swojej prezentacji, dobrą praktyką jest dbałość o dodanie poprawnego opisu, który zawiera istotne informacje pozwalające na identyfikację zasobów. Informacje te ważne są nie tylko dla twórców, ale także dla osób, które chcą korzystać z treści rozpowszechnianych na wolnych licencjach. Błędny opis może utrudnić lub uniemożliwić korzystanie zgodnie z licencją z użytych przez ciebie zdjęć lub grafik. Jakie wobec tego są zasady poprawnego opisu licencji udostępnianego utworu?
Elementy opisu zasobów na licencjach CC
Warto podkreślić, że nie istnieje jeden powszechnie obowiązujący, ortodoksyjny schemat oznaczania utworów na wolnych licencjach. Mimo to można bez problemu wymienić kilka elementów, które powinny znaleźć się w opisie wykorzystanego zasobu:
Elementy opisu zasobów z Domeny Publicznej
W przypadku zasobów z domeny publicznej najistotniejsza jest informacja o autorstwie zasobu. Można dodać link do źródła/serwisu, w którym została wykorzystana grafika.Elementy opisu zasobów na licencjach CC0
W przypadku zasobów przekazanych do domeny publicznej przez autora, czyli opatrzonych Creative Commons Zero (CC0), nie jest wymagane podawanie autorstwa, linku do zasobu czy nawet informacji, że wykorzystana grafika została udostępniona na warunkach Creative Commons Zero.
Warto podawać co najmniej informację, że dane zdjęcie jest dostępne na CC0; dzięki temu fakt, że zdjęcie należy do Otwartych Zasobów Edukacyjnych nie umknie nikomu. Będzie to sygnał dla osób, które znajdą twoją prezentację z tak opisanym zdjęciem, że mogą je dalej wykorzystywać i na jakich zasadach.
Fotografia przedstawia Most Brooklyński i może pojawić się w publikacjach edukacyjnych w różnych kontekstach, np. jako ilustracja do tekstu o Nowym Jorku, prezentująca jeden z bardziej charakterystycznych obiektów architektonicznych.
W takiej sytuacji tekst alternatywny może brzmieć następująco:
Most Brooklyński przebiega ponad rzeką East River i łączy dwie dzielnice Nowego Jorku: Manhattan i Brooklyn. Został wybudowany w stylu neogotyckim z charakterystycznymi wysokimi łukami. Posiada sześć pasów ruchu (po trzy w każdym kierunku) dla samochodów. Pośrodku (powyżej pasów ruchu dla samochodów) znajduje się chodnik dla pieszych.
Jeżeli jednak ilustracja ma prezentować raczej sam most jako konstrukcję inżynieryjną, to opis musi się skupiać na nieco innych elementach:
Most podwieszony podtrzymują kable, które na obu brzegach są nawinięte na bębnach. Te z kolei znajdują się w betonowych zakotwiczeniach, tworzących przeciwwagę dla mostu. Ponieważ most jest nadzwyczaj długi i ciężki, wybudowano też dwie 82-metrowe, neogotyckie wieże wyłożone granitem, z których każda tworzy dwa portale łukowe. Wieże osadzone są na olbrzymich zakotwiczeniach. Pionowe, cieńsze kable podtrzymują go dodatkowo, a sam most jest od spodu wzmocniony stalowymi podkładam.
Jeśli zdecydujesz się na prowadzenie własnej strony internetowej lub bloga (na przykład, żeby dzielić się tam tworzonymi przez siebie otwartymi zasobami edukacyjnymi), pamiętaj, żeby także tutaj opisać wybraną przez ciebie licencję. Informację najlepiej umieścić w stopce. Poza nazwą i linkiem do licencji warto też w kodzie HTML umieścić odpowiedni znacznik (tag), dzięki któremu wyszukiwarkom łatwiej będzie zindeksować stronę jako dostępną na licencji Creative Commons.
Przykład:
O ile nie stwierdzono inaczej, wszystkie materiały są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0.
O bardziej zaawansowanych możliwościach oznaczeniach licencji w kodzie strony moża przeczytać tutaj.
Zwróć szczególną uwagę na:
Dowiedz się więcej: Internet bez barier.
Istotnym elementem w projektowaniu kursu e-learningowego jest odpowiedni dobór zasobów i narzędzi, aby umożliwiały realizację zaplanowanych celów kursu.
Przy przygotowaniu kursu e-learningowego zapewne nie wszystkie zasoby będą stworzone w ramach projektu; po części będą wykorzystane już istniejące zasoby dostępne online, zarówno w sposób otwarty, jak i takie, których wykorzystanie regulują zapisy o dozwolonym użytku publicznym i prywatnym oraz dozwolonym cytacie.
Z jakimi przypadkami prawno-autorskimi możesz spotkać się przygotowując kurs? Załóżmy, że pracujesz w szkole lub na uczelni B, która w ramach programu Erasmus+ realizuje projekt mający na celu stworzenie wielojęzycznego kursu e-learningowego na temat przeciwdziałania globalnemu ociepleniu. W kursie e-learningowym będą wykorzystywane zarówno utwory stworzone przez uczelnię/szkołę B, jak i te znalezione w internecie. Na kurs może się zapisać każdy chętny, a sam kurs dostępny będzie w pięciu wersjach językowych.
Jako jeden/jedna z autorów/autorek tego kursu musisz wziąć pod uwagę kilka scenariuszy.
1. W projekcie samodzielnie tworzycie materiały do kursu. Plusem tego rozwiązania jest to, że prawa autorskie majątkowe są po waszej stronie i możecie zdecydować, na jakich warunkach będziecie je publikować — czy podzielić się nimi z innymi osobami, publikując na wybranej licencji CC, czy raczej zachować wszystkie prawa i opublikować je, ale w tradycyjnym modelu prawno-autorskim.
2. Wyszukujesz w internecie materiały, które dokładnie pasują do kursu i decydujesz się na ich wykorzystanie. Pamiętaj, że brak informacji o prawnoautorskiej ochronie, np. w postaci znaku ® nie oznacza, że można z danego utworu dowolnie korzystać. Zawsze przyjmij założenie, że wszystkie utwory w internecie są chronione prawem autorskim, chyba że przeszły już do domeny publicznej lub zostały udostępnione na otwartych licencjach umożliwiających korzystanie z nich. Jeśli utwory są chronione prawem autorskim, możesz z nich skorzystać, opierając się na kilku możliwościach:
Być może zastanawiasz się, dlaczego w powyższych przypadkach nie znalazło się wykorzystanie w ramach dozwolonego użytku edukacyjnego/publicznego? Wprawdzie instytucje naukowe i oświatowe mogą korzystać z już rozpowszechnionych utworów w celach dydaktycznych i do prowadzenia własnych badań — dozwolony użytek ograniczony jest do tych instytucji i nie pozwala na publikowanie utworów w ogólnym dostępie w internecie. Kurs przygotowywany w ramach Erasmusa+ byłby kursem otwartym, w którym każdy mógłby wziąć udział, więc warunki dozwolonego użytku edukacyjnego, jakim jest ograniczona grupa odbiorców czy cel edukacyjny wynikający z programu nauczania uczelni/szkoły, nie byłby spełnione.
3. Możesz skorzystać z otwartych zasobów edukacyjnych zgodnie z licencjami, na jakich zostały opublikowane.
Większość platform e-learningowych ma wbudowane standardy dostępności w swoją strukturę dlatego samo środowisko uczenia się z założenia powinno być dostępne. Jednak dostępność platform to jedno, a dostępność zasobów kursie online to zupełnie coś innego. Dlatego, aby zapewnić 100% dostępność kursu online trzeba zadbać o odpowiednie przygotowanie materiałów tworzących jego zawartość.
Ponieważ w kursie online różnorodność zasobów i materiałów może być bardzo duża, zerknij na rady dotyczące dostępności materiałów powyżej, a w szczególności na: dokumenty, zdjęcia i grafiki oraz zasoby video.
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative-Commons Uznanie Autorstwa - na tych samych warunkach 4.0
Publikacja przygotowana przez Koalicję Otwartej Edukacji dzięki wsparciu Open Society Institute
Autorzy publikacji:Aleksandra Czetwertyńska, Karolina Grodecka, Katarzyna Górkiewicz, Kamil Śliwowski, Katarzyna Werner
obsługa strony:Karolina Grodecka. Michał OczkoProjekt graficzny: Nicola CholewaRedakcja: Aleksandra SekułaWsparcie projektu: Katarzyna Górkiewicz