Domena publiczna gwarantem dostępu do wiedzy

Domenę publiczną możemy rozumieć jako dobro wspólne całego społeczeństwa, a nawet całej ludzkości. Składają się na nią takie zasoby wspólne, jak: dziedzictwo kulturowe, wspólny język, wspólna wiedza i wymieniane informacje czy środowisko naturalne i krajobraz. Dobra wspólne charakteryzują się tym, że ich wykorzystanie ma w jakimś stopniu nierywalistyczny charakter (dobra nie upływa wraz z konsumpcją).

Na początku 2010 roku europejskie konsorcjum „Communia„ (zajmujące się zagadnieniami dotyczącymi „cyfrowej domeny publicznej”) opublikowało 'Manifest domeny publicznej', który stwierdza, że: Domena publiczna leży u podstaw naszej świadomości, wyrażonej przez wspólnotę wiedzy i kultury. Jest surowcem, dzięki któremu tworzymy nową wiedzę i dzieła kultury. Zdrowa i prosperująca Domena publiczna jest niezbędna dla zapewnienia społecznego i ekonomicznego dobrobytu naszych społeczeństw.

Domena publiczna to także pojęcie prawne. W świetle prawa autorskiego jest rozumiana jako narzędzie gwarantowania dostępu do nauki, edukacji i kultury. Daje wszystkim obywatelom nieograniczone prawo do dzieł, których wykorzystanie nie podlega restrykcjom i ograniczeniom, ponieważ prawa majątkowe do twórczości wygasły lub twórczość ta nigdy nie była lub nie jest przedmiotem prawa autorskiego. Domena publiczna definiowana jest jako abstrakcyjny zbiór utworów, które nie są kontrolowane, zabezpieczone czy zawłaszczone przez kogoś na mocy systemu własności intelektualnej. Określenie to ma wskazywać, że utwory są „własnością publiczną”, dostępne dla każdego z nas, do wykorzystania w dowolnym celu.

Domena publiczna jest szczególnie istotna w czasach budowy społeczeństwa informacyjnego, bo rozpowszechnianie utworów w Internecie daje szybki i nieograniczony dostęp do kultury. Możliwość sprawnego wykorzystania informacji jest kluczem do budowania kapitału społecznego, wzmacniania kompetencji kulturowych i rozwijania innowacyjności. Domena publiczna jest także kluczowa dla istnienia cyfrowych bibliotek i archiwów, które muszą liczyć się z ograniczeniami wynikającymi z prawa autorskiego podczas archiwizowania i upubliczniania dzieł. Intensywny proces digitalizacji zasobów bibliotecznych i archiwalnych ma sens tylko w świecie, w którym istnieje domena publiczna.

O domenie publicznej mówi się najczęściej w opozycji do utworów, których wykorzystanie jest ograniczone. Zgodnie ze współczesnym polskim prawem autorskim oryginalne prace literackie, dzieła sztuki, utwory muzyczne itp. są chronione prawem od momentu ich stworzenia aż do 70 lat od śmierci autora/współtwórców. Po tym czasie wygasa prawo autorskie, a utwór wchodzi do domeny publicznej. W polskim systemie prawnym nie ma definicji public domain. Nie oznacza to, że w polskiej kulturze i literaturze korzystanie z zasobów będących własnością publiczną jest niemożliwe. Pojęcie to nie jest zakorzenione ani powszechnie stosowane. Niemniej jednak istnieje wiele inicjatyw i projektów, które opierają się na twórczości do której wygasły autorskie prawa majątkowe, czyli będących w domenie publicznej. Korzystają z niej biblioteki cyfrowe, dygitalizując i udostępniają kopie cyfrowe utworów w Internecie.

DZIAŁANIA KOED ZWIĄZANE Z DOMENĄ PUBLICZNĄ
Na gruncie polskim Koalicja Otwartej Edukacji podejmuje aktywne działania mające na celu upowszechnienie i zakorzenienie w świadomości publicznej istnienie domeny publicznej.

• Koalicja od 2009 r. organizuje Dzień Domeny Publicznej, wpisując się tym samym w obchody globalnego święta Dnia Domeny Publicznej. O obchodach informujemy na stronie KOED oraz stronie Dnia Domeny Publicznej. Tam też znajdują się listy autorów, których twórczość jest w Domenie Publicznej, relacje z obchodów oraz newsy związane z DP.
• Jednym z ważniejszych projektów edukacyjnych, który czerpie z zasobów domeny publicznej, jest Szkolna Biblioteka Internetowa Wolne Lektury (projekt prowadzony przez Fundację Nowoczesna Polska).
• interwencja KOED ws definicji Domeny Publicznej NINa w Wieloletnim Programie Rządowym Kultura +, 2012 [link]
• Członkowie Koalicji aktywnie włączyli się także w opracowanie polskiego tłumaczenia Manifestu Domeny Publicznej.
• przekład artykułu Rufusa Pollocka, Paula Stepana i Mikko Välimäki Wartość domeny publicznej w Unii Europejskiej (2010) – na temat ekonomicznego aspektu Domeny publicznej.