Reforma systemu nauki, zainicjowana Ustawą, powinna odpowiadać na dynamicznie zmieniające się potrzeby środowiska naukowego w zakresie komunikacji naukowej. Takie motywy znajdują się także u podłoża projektów rozporządzeń wykonawczych. Chęć odpowiedzi na te wyzwania legła także u podstaw dokumentu MNiSW „Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych” z dnia 23 października 2015 r.
„Nowy model ewaluacji kładzie nacisk na jakość i służy wspieraniu doskonałości naukowej rozumianej jako uczestnictwo w globalnym dyskursie akademickim” – czytamy w uzasadnieniu do projektu rozporządzenia w sprawie ewaluacji. Zgadzamy się z tym twierdzeniem. Rozumiemy, że takie wykazy są ważnym instrumentem polityki naukowej i mogą wpływać „na kształtowanie wzorów publikacyjnych w sposób zgodny z celami tej polityki, obejmującymi w szczególności poprawę jakości prowadzonych badań i ich widoczności dla środowiska naukowego”.
Pragniemy podkreślić, że zdiagnozowanie potrzeby poprawy widoczności efektów pracy polskich naukowców, a w ten sposób zintensyfikowanie ich uczestnictwa w globalnym dyskursie, jest trafne.
Rozwiązania zaproponowane w projektach rozporządzeń nie są jednak wystarczające. Widoczność efektów badań i uczestnictwo w globalnym dyskursie w bardzo dużym stopniu zależą od tego, czy potencjalni odbiorcy napotykają na bariery techniczne, finansowe i prawne.
Wysiłki społeczności naukowych na całym świecie, na czele z najsilniejszymi ośrodkami, koncentrują się na usunięciu tych właśnie przeszkód. Powszechnie dostrzega się, że skutecznym rozwiązaniem jest wdrożenie otwartego dostępu do publikacji i danych badawczych.
Konsultowane projekty w sposób jednostronny uzależniają ewaluację jedynie od obecności informacji o publikacjach w bazach bibliograficznych, czyli narzędziach, które – pełniąc pewne ważne zadania w globalnym systemie nauki – w żadnym stopniu nie pomagają ograniczyć barier technicznych, finansowych lub prawnych w dostępie do pełnych treści naukowych.
Istotnym brakiem konsultowanych projektów jest pominięcie kwestii otwartego dostępu, czyli tych instrumentów polityki naukowej, które w praktyczny, skuteczny i szybki sposób pozwalają naukowcom uczestniczyć w żywej wymianie myśli z kolegami i koleżankami pracującymi we wszystkich ośrodkach badawczych na świecie.
Mechanizm przyznawania punktów powiązanych z prestiżem wydawcy lub czasopisma powinien zostać wsparty mechanizmem gratyfikacji bieżących działań polegających na otwartym udostępnianiu publikacji i danych badawczych. Oba mechanizmy byłyby względem siebie komplementarne.
Otwarty dostęp do publikacji
Zachęty do otwartego udostępniania publikacji w łatwy sposób można powiązać z zaproponowaną oceną czasopism, monografii i materiałów konferencyjnych. KOED proponuje przyznawanie dodatkowych punktów za umieszczenie publikacji w otwartym dostępie.
Otwarte repozytoria instytucjonalne
Otwarte repozytoria odgrywają coraz ważniejszą rolę w globalnej komunikacji naukowej. Umożliwiają naukowcom szybsze niż w przypadku czasopism przedstawienie wstępnych lub ostatecznych ustaleń, nawiązanie twórczych dyskusji i nowych kontaktów. Wiele polskich instytucji dostrzegło potencjał drzemiący w tych narzędziach i zdecydowało się prowadzić własne otwarte repozytoria instytucjonalne.
Uważamy, że MNiSW powinno docenić te wysiłki i premiować instytucje prowadzące własne otwarte repozytorium dodatkowymi punktami w trakcie ewaluacji.
Otwarte dane badawcze
Działania podejmowane na świecie w celu zwiększenia jakości badań coraz częściej koncentrują się na tematyce danych badawczych. Udostępnianie danych badawczych umożliwia weryfikację badań oraz publikacji, a także wykorzystanie raz zgromadzonych danych do nowych badań bez potrzeby kosztownego powtarzania czynności już raz wykonanych.
Obecnie konsultowane projekty niestety sprawiają, że polskie zasady ewaluacji nauki pozostają nadal ślepe na kwestię danych badawczych. Postulujemy przyznawanie dodatkowych punktów instytucjom prowadzącym otwarte repozytoria danych badawczych. Zmiany te wpłyną na wykształcenie się lepszych wzorów publikacyjnych wśród polskich naukowców. Ich publikacje staną się lepiej widoczne na całym świecie, a tym samym pojawią się nowe możliwości współpracy międzynarodowej. Doskonałość naukowa rozumiana jako uczestnictwo w globalnym dyskursie naukowym zwiększy się.
