Przez cały zeszły tydzień zbieraliśmy podpisy pod petycją do MEN, w której zwróciliśmy się do Minister o zapewnienie pełnej otwartości rządowego podręcznika. Petycję podpisaną przez 225 osób (przedstawicieli instytucji, organizacji, edukatorów, osoby indywidualne) wysłaliśmy 20 marca do MEN jako oficjalne stanowisko w ramach konsultacjach społecznych. W stanowisku zwróciliśmy uwagę na niepełną realizację postulatu otwartości podręcznika i licencjonowania jego elementów na wolnej licencji Creative Commons.
W czerwcu 2014 r. MEN zapewniło przedstawicieli i przedstawicielki Koalicji, że tworzone przez MEN podręczniki będą udostępniane na wolnej licencji Creative Commons – Uznanie Autorstwa (CC-BY). Dawało nam to nadzieję na realizację postulatów otwartości finansowanych publicznie zasobów edukacyjnych. Politykę tworzenia takich zasobów edukacyjnych rekomenduje Unia Europejska, a Polska ma szansę być jednym z liderów tego podejścia.
Udostępniony we wrześniu 2014 r. elementarz tylko częściowo spełniał deklaracje Ministerstwa: znalazły się w nim zdjęcia agencyjne, z których nie można korzystać bez ograniczeń praw autorskich. Ministerstwo wyraziło wtedy gotowość do wykonania korekty, dzięki której całość elementarza mogła być swobodnie wykorzystywana, rozpowszechniana i przetwarzana. W trakcie prac nad kolejnymi wersjami elementarza, a następnie podręcznikami do klas drugiej i trzeciej, resort zadeklarował przyjęcie procedury selekcji materiałów, mającej docelowo umożliwić tworzenie tylko takich zasobów, które będzie można w całości rozpowszechniać bez ograniczeń prawno-autorskich (w tym na wolnych licencjach).
Tak się niestety nie stało. Elementarz, który trafił do szkół nie został pozbawiony ograniczeń prawno-autorskich, tak przynajmniej wynika z dołączonych do niego informacji o warunkach korzystania. Co gorsza, podobnie ma się rzecz z kolejnymi podręcznikami. Konsultowana obecnie druga część podręcznika dla klas 2 nadal zawiera po kilkadziesiąt zdjęć i grafik agencyjnych w każdym z dwóch tomów. Problem dotyczy zdjęć i grafik tak prozaicznych przedmiotów, jak sprzęt sportowy, kamienie, zapałki czy warzywa i owoce. Osobną kwestią jest wykorzystywanie zasobów polskich instytucji publicznych – materiały pochodzące ze zbiorów NBP, Państwowego Muzeum Etnograficznego oraz Muzeum Geologicznego także z niewiadomych przyczyn są osobno licencjonowane, paradoksalnie na bardziej restrykcyjnych zasadach.
Sytuacja ta powoduje, że 25 proc. stron z podręcznika „Nasza szkoła” i aż 43 proc. stron z podręcznika „Nasza szkoła matematyka” nie może być swobodnie użyte (czyli np. skopiowane, przerobione czy dalej udostępnione, ponieważ zawiera grafiki, zdjęcia lub inne elementy objęte ograniczeniami licencyjnymi. Z różnych powodów nie-wolna część podręcznika wpływa na korzystanie z jego całości. To wyklucza definiowanie flagowego projektu MEN jako Otwartego Zasobu Edukacyjnego.
Jesteśmy przekonani, że otwartość jest kluczowym elementem powstającej nowej strategii oświatowej, w której podręcznik ma być jedynie materiałem podstawowym, który nauczyciele swobodnie zmieniają i uzupełniają o treści dodatkowe. To także podręcznik, z którego swobodnie korzystają przedsiębiorcy oświatowi, tworząc własne produkty. Wreszcie podręcznik, z którego swobodnie korzystają organizacje pozarządowe i wszelcy inni edukatorzy działający poza systemem oświaty.
Oczekujemy zatem od Ministerstwa realizacji złożonych niemal rok temu obietnic. Prosimy, by:
- wszystkie chronione prawem autorskim zasoby wymienione w obydwu częściach konsultowanego podręcznika jako dostępne „poza licencją Creative Commons – Uznanie Autorstwa 3.0 Polska” zostały zastąpione takimi, które są dostępne na tej licencji.
- wszystkie zasoby należące do domeny publicznej były oznaczone jako możliwe do wykorzystania bez ograniczeń prawno-autorskich. W tym celu należy wykorzystać istniejące już zasoby, pochodzące z domeny publicznej, dostępne na wolnych licencjach, lub nabyć czy zamówić zasoby wraz z odpowiednim zakresem praw. Konieczne jest także prawidłowe oznaczenie tych zasobów tak, aby użytkownicy mogli łatwo zorientować się co do ich statusu prawnego.
Załącznikiem do stanowiska jest analiza warunków prawnych udostępniania elementów podręczników w sposób inny niż na wolnej licencji Creative Commons.
